Na tropie... moczu rysia!

Jeździłem palcem po mapie i zastanawiałem się jakie miejsca odwiedzić w ramach letnich rodzinnych podróży po Polsce. Na pewno będziemy tu... i tu... i jeszcze...
Dobrze byłoby też odwiedzić nieznane mi do tej pory odcinki Wisły. Podążałem wzrokiem wzdłuż biegu rzeki. Tu byłem, tu też... Zalew Włocławski mam obfotografowany niemal z każdej strony. Ciechocinek również. I nagle wzrok zatrzymał mi się na małej wiosce tuż za Ciechocinkiem - Otłoczyn! Coś mi to mówi, gdzieś już tę nazwę słyszałem? Ale gdzie? Już wiem! Tak, zatem pojedziemy do Otłoczyna.

Przepłynęło trochę wody w Wiśle, trochę kilometrów nawinęło się na koła samochodu i wreszcie dotarliśmy na miejsce. Jakąś polną drogą, przy wydatnej pomocy guglomapy, dojechaliśmy nad sam brzeg. Tak. Miejsce będzie dobre. Słońce wzejdzie nad wodą po prawej a zajdzie po lewej, też praktycznie nad wodą. Do najbliższych domów ponad kilometr. Czasem tylko bywają tu wędkarze. Wokół śpiewają skowronki, nad wodą latają rybitwy, gdzieś z daleka trąbią żurawie. Tu zostaniemy na kilka dni.

Dlaczego akurat przyjechaliśmy w to miejsce? Wisła podobnie wygląda i gdzie indziej. Ba... w wielu miejscach jest pewnie i ładniejsza.
Aby to wyjaśnić, musimy się trochę cofnąć w czasie. O... bagatelka, jakieś 2000 lat!

Zamknijmy więc oczy i uruchommy wyobraźnię. Zmierzch już zapada, słychać jakieś głosy. Tam dalej jest obozowisko. Płonie ogień, stoją wozy... bliżej, pod drzewem widać jakiegoś człowieka. Patrzy, zamyślony w wiślane fale. Po stroju widać, że jest nietutejszy. Kto to...? Ze stroju można wywnioskować, że to... gość z dalekiego Rzymu!
Po co tu przyjechał? Co go sprowadziło do dalekiej Słowiańszczyzny? 1200 kilometrów lotem ptaka od Forum Romanum i ponad 500 kilometrów od Carnutum - ostatniego stałego obozu przy północnej granicy Rzymskiego Imperium. Te 500 kilometrów z hakiem wydaje się być dziś niewielką odległością. To mniej więcej tyle, ile trzeba przejechać z Lublina do Jeleniej Góry. Dla wprawnego kierowcy - najwyżej 8 czy 9 godzin jazdy.Ale kiedyś... kiedyś, gdy wozy ciągnięte były przez konie lub woły, potrzeba było co najmniej trzech, czterech tygodni.

Czy już ktoś się domyśla, co dla Rzymian było tak cenne by ryzykować wyprawy w dalekie i nie do końca poznane kraje?  Gdzie nie było dobrych map, rzymskich dróg i garnizonów i trzeba było liczyć na pomoc miejscowych przewodników? Co było na tyle dochodowym interesem, że opłacało się ruszyć w trwającą kilka miesięcy, nie zawsze bezpieczną, podróż?

Tak, to oczywiście... bursztyn! Rzymianie nazywali go lyncurium czyli moczem rysia! Bowiem według ich legend bursztyn powstał właśnie ze skamieniałego moczu tego dzikiego kota. Dlaczego rysie urządziły sobie wielką toaletę akurat w okolicach Zatoki Gdańskiej i Półwyspu Sambijskiego nikt nie wyjaśniał.

Przez setki lat karawany Bursztynowego Szlaku przemierzały Europę z południa na północ i odwrotnie. A tu, właśnie w okolicach Otłoczyna przeprawiały się przez Wisłę.

Okolica i całe Kujawy obfitowały jeszcze w jeden, niezwykle cenny dla rzymskich kupców towar. Była nim sól! Nazywana zresztą w owych czasach "białym złotem" i niemal dorównująca ceną bursztynowi.

Niedawno pod odległym o 40 kilometrów Inowrocławiem, odkryto unikalne ślady najstarszej w Europie tężni. Pochodzące z początków naszej ery czyli z czasów kiedy na Bursztynowym Szlaku panował największy ruch. Co ciekawe, jej konstrukcja była niemal identyczna jak dzisiejszych tężni w pobliskim Ciechocinku. Największa różnica jest w sposobie dostarczania solanki. Dziś na szczyt tężni jest pompowana rurami, kiedyś biegano po drabinach z drewnianymi wiaderkami. Obok znaleziono też ślady studni, kanałów oraz zbiorników do odparowywania solanki. Widać istniał tam cały, dobrze zorganizowany "zakład produkcji soli".
Do dziś w tym miejscu wykorzystuje się solankę. Inowrocławskie tężnie i Park Solankowy znajdują się zaledwie o kilometr od odkrytych śladów solnej osady.

Być może nazwa rzeczki Tążyny, wpadającej do Wisły koło Otłoczyna, to dalekie echo starożytnych tężni, które mogły istnieć w okolicy?

Mimo, że Rzymianie mówili na ziemie znajdujące się poza ich Imperium - Barbaricum - czyli ziemie barbarzyńców, wędrówka Bursztynowym Szlakiem była nieźle zorganizowana. Z badań archeologicznych wynika, że co 20 -30 kilometrów rozmieszczone były mniejsze lub większe osady. Świadczyły one usługi na rzecz podróżnych. Można było odpocząć, coś kupić, coś sprzedać. Dlaczego w takiej odległości? Bo akurat tyle przemierzały dziennie karawany. Do dziś odkrywamy te miejca po rzymskich artefaktach, czasem odnajdywanych zupełnie niespodziewanie.

Niektóre z tych osiedli były niewielkie a niektóre całkiem spore. Pełniły rolę centrów handlowych, religijnych, kulturowych czy ośrodków regionalnej władzy. Wiele z nich czeka jeszcze na odkrycie i zbadanie przez archeologów.

Jedną z takich ciekawszych osad  niespodziewanie znaleziono 40 lat temu kilka kilometrów na południe od Inowrocławia. Julian Pater, mieszkaniec małej wsi - Kruszy Zamkowej znalazł na swoim polu srebrną monetę. Szczęśliwie się złożyło, że zamiast wrzucić ją gdzieś do szuflady, zaczął dociekać co to jest. I nagle okazało się, że jest to rzymski srebrny denar wybity za panowania cesarza Antonina Piusa - panującego w latach 138-161! Moneta mająca prawie dwa tysiące lat!
W 1973 rozpoczęto tam wykopaliska. Odkryto niezwykłe pozostałości wielkiej osady z przełomu starej i nowej ery. Zajmowała ponad 16 hektarów! I otoczona była przez szereg mniejszych osiedli, pełniących zapewne funkcję służebną i pomocniczą. Prowadząca badania, profesor Aleksandra Cofta-Broniewska, postawiła hipotezę, że natrafiono tu na Askaukalis - osadę oznaczoną na słynnych mapach Ptolemeusza. Jej lokalizacja była do tej pory wielce dyskusyjna.
Wykopaliska i badania trwają w tej okolicy do dziś. W 2014 roku odkryto pozostałości drewnianej świątyni. Została ona zrekonstruowana i można ją oglądać w Kruszy Zamkowej.

Bursztynowy szlak nie był oczywiście wyznaczony jak dzisiejsze autostrady. Miał kilka wariantów. Być może zależało to od wynajętych przewodników albo od doświadczeń podróżników. Zawsze łatwiej wędrować znaną trasą.
Zmieniał się również na przestrzeni lat. Inaczej przebiegał w I wieku przed naszą erą a inaczej trzysta czy czterysta lat później. Wydaje się, że to niewiele ale... zaledwie 200 lat temu nie było samochodów a tym bardziej samolotów. Zaledwie 160 lat temu skonstruowano pierwszą lampę naftową!

Ruch na Bursztynowym Szlaku skończył się praktycznie w V-VI wieku. Związane to było miedzy innymi z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.

Kiedy dojechałem nad brzeg Wisły pod Otłoczynem zacząłem się zastanawiać, gdzie dwa tysiące lat temu była ta przeprawa. Wisła wyglądała wtedy zapewne zupełnie inaczej. Dziś brzegi są spięte ostrogami by wyprostować nurt i uniemożliwić meandrowanie. Ani śladu po brodzie. Brzegi raczej wysokie i strome.
Zacząłem więc szukać pomocy u Wujka Gugla i wkrótce okazało się, że trafiłem niemal w punkt. Karawany podążały do Otłoczyna wzdłuż rzeczki Tążyny. A ja stałem tuż przy jej ujściu. Więc gdzieś tu była osada, której mieszkańcy 20 stuleci temu pomagali Rzymianom przeprawiać się na drugi brzeg Wisły.

Pobliskie brzegi Wisły są dziś strome. Miejscami skarpa ma nawet kilka metrów wysokości. Jak było kiedyś? W oddali widać drzewa, które runęły do wody w miarę podmywania skarpy a bliżej kamienie. Najprawdopodobniej przyniesione tu przez lodowiec z dalekiej Skandynawii.
Na mapach sprzed 150 lat widnieje w tym miejscu spora wyspa.

Skarpa wiślana z warstwami naniesionego przez wodę piasku, mułu i gliny. W tym miejscu miała ponad 5 metrów wysokości. Żeby nanieść taką górę piachu, poziom wody musiał być zacznie wyższy. I to nie przez tydzień czy miesiąc. Być może powstawała ona w czasach kiedy topniały lodowce a Wisła była znacznie szersza...

Czy dziś zostały pod Otłoczynem jakieś ślady po wydarzeniach sprzed dwudziestu wieków? Trochę stanowisk archeologicznych... ale te znane są jedynie wtajemniczonym. Zresztą po wykopaliskach teren jest przywracany do stanu pierwotnego. W samej wsi jest ulica Bursztynowego Szlaku. I to koniec. Żadnej informacji, żadnych tablic informujących o historii tego miejsca.
Gdybym nie przeczytał o Otłoczynie gdzieś wcześniej, minąłbym to miejsce i nawet nie spojrzał w bok z jadącego szosą samochodu.